Nocny Jastrząb

F-117 Nighthawk – amerykański odrzutowy samolot bombowy, pierwszy na świecie seryjny samolot wykonany w technologii stealth, produkowany przez firmę Lockheed. Służył w United States Air Force od 1983 do 2008. Pomimo oznaczenia "F", stosowanego w lotnictwie USA do klasyfikacji myśliwców, F-117 był taktycznym bombowcem, przeznaczonym do wykonywania precyzyjnych ataków na cele naziemne.

HISTORIA

Prace nad samolotem rozpoczęły się w połowie lat siedemdziesiątych. Wtedy to DARPA zaproponowała kilku wytwórniom lotniczym opracowanie wielozadaniowego myśliwca uderzeniowego klasy Stealth. Mimo iż wytwórni Lockheed nie zaproponowano kontraktu przystąpiła do prac na własne ryzyko. Pierwszy testowy egzemplarz F-117 został oblatany 18 czerwca 1981 r. Pierwszy egzemplarz produkcyjny został oblatany 15 stycznia 1982 r, w tym samym roku pierwszy egzemplarz F-117A został dostarczony USAF. Gotowość bojową osiągnięto w październiku 1983. W 1990 roku zakończono produkcję F-117A. Łącznie wyprodukowano 59 sztuk tego samolotu.

Samolot był oficjalnie tajny do 1988 kiedy USAF przyznał się do posiadania "myśliwca stealth" i upublicznił kilka niewyraźnych zdjęć. Przedtem pojawiało się wiele pogłosek na jego temat. Przez wiele lat utrzymywało się przekonanie że samolot nosi oznaczenie F-19. Samolot został oficjalnie pokazany publicznie w kwietniu 1990.

W 2008 roku US Air Force miały na stanie 15 samolotów F-117. Zgodnie z planem zostały one wycofane z uzbrojenia 22 kwietnia 2008 roku.

BUDOWA

Konstrukcja samolotu wykonana jest ze stopów aluminium i stopów tytanu oraz elementów ceramicznych. Cała powierzchnia pokryta jest powłoką wykonaną z materiałów RAM, której zadaniem jest absorpcja fal radarowych. Ponadto konstrukcja samolotu wykonana jest w taki sposób, aby jak najbardziej rozproszyć fale radarowe. Samolot napędzany jest dwoma turbowentylatorowymi silnikami firmy General Electric.

Zastosowane rozwiązania mające na celu utrudnienie namierzenia powodują iż samolot jest wysoce niestateczny pod względem aerodynamicznym. Podczas lotu komputer pokładowy musi średnio 3 razy na sekundę stabilizować lot (sterowanie fly-by-wire), żeby nie dopuścić do utraty panowania nad samolotem przez pilota. Błędy w oprogramowaniu komputerowym były powodem wielu strat tych maszyn podczas prób, zginęło przy tym programie wielu pilotów doświadczalnych.

STEALTH

Efekt zmniejszonej wykrywalności przez radary uzyskano poprzez zastosowanie specjalnego kształtu. Samolot złożony jest z fragmentów płaszczyzn, ustawionych pod określonymi kątami, dzięki czemu znaczna część fal radarowych padających na samolot ulega rozproszeniu w różnych kierunkach, zamiast odbiciu w stronę radaru. Dodatkowo cała powierzchnia samolotu pokryta jest lakierem zawierającym materiały absorbujące promieniowanie elektromagnetyczne.

W celu dalszej minimalizacji możliwości namierzenia przez pasywne stacje radiolokacyjne, zrezygnowano z radaru pokładowego. Podczas wykonywania misji pilot wykorzystuje kamery na podczerwień oraz systemy laserowe. Systemy łączności radiowej używane są tylko w sytuacjach wyjątkowych, a do utrzymywania łączności pomiędzy samolotami wykorzystuje się system łączności laserowej. Efektem zastosowania technologii stealth w F-117 Nighthawk jest uzyskanie współczynnika odbicia fal radarowych 2500 razy mniejszego niż w myśliwcu F-15 Eagle.

Cały samolot pokryty jest wielowarstwową powłoką pochłaniającą fale radarowe, szyby kabiny pilota napylone są tlenkami złota w taki sposób by stały się nieprzenikalne dla wiązki radarowej. Wloty powietrza do silnika osłonięte są siatką ochronną a dysze wylotowe są odpowiednio wyprofilowane tak by silniki nie dawały żadnego echa radarowego. Łączna skuteczna powierzchnia odbicia radarowego całego samolotu jest mniejsza od powierzchni jaką generował by hełm pilota. Dla podniesienia wartości bojowej na grzbiecie samolotu umieszczono odbiornik do uzupełniania paliwa w locie.

ZASTOSOWANIE BOJOWE

Samolot F-117 Nighthawk był używany w kilku operacjach wojskowych. Pierwsza misja bojowa odbyła się podczas operacji "Słuszna sprawa" (ang. Just Cause) w Panamie w 1989 roku. Podczas tej misji samoloty F-117 zbombardowały lotnisko Rio Hato. Dwa lata później, podczas wojny w Zatoce Perskiej (ang. Gulf War), samoloty F-117 dokonywały zrzutów naprowadzanych bomb na Irackie cele. Samoloty F-117 brały także udział w misji "Sprzymierzona siła" w byłej Jugosławii w 1999 roku. Swoją potęgę udowodniły również podczas misji "Trwała Wolność" (ang. Enduring Freedom) w Afganistanie w latach 2001-2002 oraz operacji "Iracka Wolność" (ang. Iraqi Freedom) w Iraku.

Jedna maszyna F-117 została zestrzelona 27 marca 1999 roku podczas wojny w Kosowie. Według dowództwa NATO, jugosłowiańska obrona przeciwlotnicza namierzyła samolot F-117 wykorzystując stare rosyjskie radary operujące na falach długich. Wykorzystanie tych radarów w połączeniu z utratą "niewidzialności" spowodowanej otwarciem komór bombowych, doprowadziło do namierzenia i zestrzelenia samolotu. Do zestrzelenia samolotu mógł się także przyczynić sposób ustalania trasy lotów F-117 (wykorzystywanie kilkukrotnie tej samej trasy nalotu). Pilot przeżył i został uratowany przez siły NATO.

KONSTRUKCJA metalowa, 95% konstrukcji nośnej wykonano ze stopów aluminium, całość pokryta wielowarstwową powłoką antyradiacyjną. Na skrzydłach lotki i klapy wychylane hydraulicznie, podwozie trójkołowe chowa w locie.

NAPĘD dwa silniki turboodrzutowe dwuprzepływowe General Electric F-404-GE-F1D2 bez dopalacza o ciągu po 4800 daN

UZBROJENIE umieszczono w dwóch komorach bombowych o łącznej nośności 2280 kg, na uzbrojenie zwykle składają się jedna lub dwie bomby kierowane promieniami laserowymi lub dwa pociski antyradiolokacyjne AGM-88 HARM, bomby klasyczne lub bomby jądrowe.

DANE F-117A

rozpiętość m 13,20
długość m 20,08
wysokość m 3,78
powierzchnia nośna m² 105,9
masa własna kg 15 880
masa całkowita kg 23 814

W 2004 roku w użyciu pozostało 55 maszyn, wszystkie wchodzą w skład 49 Skrzydła Myśliwskiego w Holloman. W latach dziewięćdziesiątych po raz pierwszy można było obejrzeć na pokazach lotniczych w Stanach Zjednoczonych i Europie, Jedną z pierwszych okazji w Europie był Berliński Salon Lotniczy. Ciekawostką było to iż podczas ILA Berlin F-117 był jedynym samolotem na całym lotnisku ochranianym przez żołnierzy z bronią długą.

źródło: Wikipedia i samoloty.pl

Jak wiele wieloryb ma wspólnego z gupikiem.

Aero Spacelines Pregnant Guppy to amerykański szerokokadłubowy samolot transportowy przeznaczony do transportu dużych ładunków. Samolot był używany głównie przez NASA podczas przygotowań do programu Apollo. Pregnant Guppy był pierwszym modelem z serii samolotów Guppy, produkowanym przez Aero Spacelines. Samolot stał się inspiracją dla stworzenia samolotów Airbus Beluga oraz Boeing 747 Large Cargo Freighter.

Data oblotu - 19 września 1962
Zachowane egzemplarze - 1

Aero Spacelines Super Guppy to amerykański szerokokadłubowy samolot transportowy używany do transportu dużych ładunków. Samolot jest następcą modelu Pregnant Guppy. Zbudowano 5 egzemplarzy samolotów Super Guppy.

Data oblotu - 31 sierpnia 1965
Zachowane egzemplarze - 5

Dane techniczne

Napęd - 4 silniki turbośmigłowe Allison 501-D22C
Moc - każdy 4680 KM (3491 kW)

Wymiary

Rozpiętość - 47,61 m
Długość - 46,84 m
Wysokość - 14,85 m

Masa

Własna - 45 800 kg
Startowa - 77 100 kg

Osiągi

Prędkość maksymalna - 460 km/h
Prędkość przelotowa - 407 km/h
Pułap - 7620 m
Zasięg - 3219 km

Aero Spacelines Mini Guppy to amerykański szerokokadłubowy samolot transportowy używany do transportu dużych ładunków. Istnieje tylko jeden egzemplarz tego samolotu.

Data oblotu - 24 maja 1967
Zachowane egzemplarze - 1

RODZINA GUPIKÓW BYŁA INSPIRACJĄ DO STWORZENIA LATAJĄCEGO WIELORYBA

Airbus A300-600ST Beluga, największy na świecie samolot do przenoszenia ładunków produkowany przez Airbus Industrie. Posiada najszerszy kadłub ze wszystkich cywilnych i militarnych samolotów, a pojemność głównego pokładu ładunkowego większą niż Lockheed C-5A Galaxy, Antonov AN-124 i Boeing C-17.

Został zaprojektowany aby zastąpić samolot Super Guppy w wysoce zautomatyzowanym i zintegrowanym procesie montażu maszyn Airbusa. Zbudowany w oparciu o model dwusilnikowego Airbusa A300-600R i wyposażony w silniki CF6-80C2A8 produkcji General Electric.

Potoczna nazwa A300-600ST pochodzi od angielskiej nazwy Białuchy, wieloryba żyjącego w wodach Arktyki.

Dane techniczne:

Długość: 56,2 m
Rozpiętość skrzydeł: 44,8 m
Wysokość: 17,2 m
Cylindryczna przestrzeń bagażowa: 1400 metrów sześciennych
Masa przed załadunkiem: 86,5 tony
Po maksymalnym załadunku (+paliwo): 155 ton

Parametry pokładu ładunkowego to:

Długość: 37,7 m
Maksymalna wysokość: 7,1 m
Maksymalna szerokość: 7,1 m
Maksymalna pojemność: 1,400 m3
Masa przed załadunkiem: 86,5 tony
Jest w stanie udźwignąć 47 t ładunku na odległość 1660km/90 mil morskich.

Od stycznia 1996 Beluga przewozi kompletne sekcje samolotów wyprodukowane w różnych zakładach w całej Europie do Tuluzy lub Hamburga, gdzie poddawane są one ostatecznemu montażowi. W sierpniu 1996 Airbus utworzył firmę Airbus Transport International (ATI), umożliwiając tym samym czarter samolotów A300-600ST. W 2001 ATI zarządza flotą pięciu Airbusów A300-600ST. W związku ze stale rosnącym zapotrzebowaniem na usługi czarterowe piąta Beluga, która weszła do eksploatacji w styczniu 2001, będzie docelowo przeznaczona wyłącznie do wykorzystania przez strony trzecie. Od momentu powstania ATI, A300-600ST przewiozły szeroką gamę ładunków o dużych rozmiarach – od śmigłowców i elementów stacji kosmicznej, po dzieła sztuki.

Źródła: portalwiedzy.onet.pl, Wikipedia

Bardzo nietypowy samolot.

Predator jest bezzałogowym samolotem zwiadowczym (UAV), dostępnym w kliku wersjach. Jest stale unowocześniany i obecnie stanowi jeden z najnowocześniejszych urządzeń tego typu na świecie. Predator przeszedł już do historii jako urządzenie, dzięki któremu uśmiercono pociskami przeciwczołgowymi grupę domniemanych terrorystów jadących samochodem. Początkowo stosowany jako samolot zwiadowczy, teraz jest także dostępny w wersji bojowej. W zależności od wersji i wyposażenia kosztuje kilka milionów dolarów.

Predator A

Predator RQ-1 (R z ang. reconnaissance) to bezzałogowy samolot zwiadowczy i rekonesansowy, zaprojektowany do długich lotów na średnich wysokościach. "Oczami" Predatora są kamery, radar i systemy podczerwieni (Forward Looking Infra-Red - FLIR), które mogą być wysłane w czasie rzeczywistym zarówno do żołnierzy znajdujących się bezpośrednio na polu walki, dowódcy w centrum dowodzenia, jak i w dowolne miejsce na świecie, dzięki łączom komunikacji satelitarnej.

Predator MQ-1 (M z ang. military) jest jednostką wielozadaniową, uzbrojoną w wyrzutnie pocisków AGM-114 Hellfire. Wersja ta jest używana do odbywania rekonesansów i patrolowania terenu.

Pierwszy lot Predatora miał miejsce w 1994 roku, a jego seryjną produkcję rozpoczęto w sierpniu tego samego roku. Urządzenie to jest wynikiem programu budowy bezzałogowego samolotu do zastosowań militarnych - Medium Altitude Endurance Predator Program, prowadzonego przez General Atomics Aeronautical Systems.

Obecnie Predatory są produkowane dla Powietrznych Sił Zbrojnych USA - amerykańska armia ma ich ponad 125 egzemplarzy (2006 rok). Od końca 2004 roku Predatory są także na wyposażeniu Włoskich Sił Powietrznych, z czego 5 egzemplarzy zostało złożonych przez włoską firmę Meteor. Włoskie egzemplarze zostały użyte w Iraku w styczniu 2005 roku.

Głównym dostawcą Predatorów jest General Atomics, który współpracuje z wieloma podwykonawcami, m.in. z firmą Versatron / Wescam (dostawca elektryczno - optycznego systemu Skyball Gimbal), Northrop Grumman (syntetyczny radar szczelinowy), L3 Communication (szerokopasmowe łączą komunikacji satelitarnej) oraz Boeing (inteligentna stacja robocza i system planowania misji).

W styczniu 2001 roku po raz pierwszy użyto podczas testów Predatora pocisk sterowany laserowo Hellfire-C. W listopadzie 2002 roku użyto w Jemenie bezzałogowego samolotu do zestrzelenia cywilnego samochodu, w którym znajdowali się terroryści.

Predator B (MQ-9 Reaper Hunter/Killer)

W maju 1998 roku firma General Atomics dostała zlecenia na unowocześnienie i zwiększenie możliwości Predatora. Przebudowa ta dotyczyła m.in. systemu Relief-On-Station (ROS), zapewniającego stały kontakt z urządzeniem podczas jego misji, wykluczającego jakiejkolwiek straty sygnałów i opóźnienia w ich przesyłaniu. Unowocześniono także system bezpiecznego sterowania samolotem, oraz zaimplementowano system wspierania misji (Air Force Mission Support System - AFMSS).

Podczas przebudowy wyposażono Predatora w mocniejszy silnik z turbodoładowaniem oraz system odmrażania skrzydeł, aby zapewnić pełną funkcjonalność urządzenia przez cały rok. Unowocześnioną wersję samolotu nazwano MQ-9 Reaper Hunter/Killer, potocznie zwanym także Predatorem B. Systematycznie wykorzystywano go podczas wojny na Bałkanach od kwietnia 2001 roku.

W marcu 2005 roku Amerykańskie Siły Powietrzne zleciły kolejną przebudowę Predatora B (Predator C). .

Bezzałogowy samolot może być uzbrojony w pociski przeciwpancerne Hellfire II - jednorazowo może zabrać 14 takich pocisków. W przyszłości Predator będzie mógł transportować bomby GBU-12 , EGBU-12 oraz ponaddwustukilową GBU-38 JDAM (Joint Direct Attack Munition). Ma być także udoskonalony system namierzania celu.

Reaper jest wyposażony w specjalny silnik turbośmigłowy, dzięki któremu oszczędza bardzo na paliwie. Może więc pozostać w powietrzu blisko dwa razy dłużej niż stary Predator. Może też wejść na blisko dwukrotnie wyższą wysokość, nie tracąc przy tym na jakości przekazu foto, ani wideo - wyposażony jest bowiem w nowszej generacji aparaty i kamery.

"Wyposażyliśmy go w podczerwień, więc jest w stanie wypatrzyć np. osobę palącą papierosa z 6000 metrów" - powiedział major Jon Chesser, pilot Reapera (zdalny - siedzi w centrum telekomunikacyjnym).

W sierpniu 2005 roku wersja Predatora B, zwana Warrior została przeznaczona do dalszego rozwoju w cel zwiększenia funkcjonalności i możliwości technicznych. Do 2009 roku ma powstać 11 systemów Warrior, z których każdy będzie składał się z 12 bezzałogowych samolotów oraz 5 naziemnych stacji kontroli.

Typowa konfiguracja systemu Predator składa się z czterech bezzałogowych samolotów, systemu kontroli naziemnej i terminalu dystrybucji danych Trojan Spirit II.

Predator może latać bez przerw przez 40 godzin. Jest wyposażony w system przekaźnikowy radiowy UHF i VHF oraz łącza satelitarne UHF oraz Ku-band.

Podczas misji zwiadowczych i rozpoznawczych Predator jest wyposażony w zaawansowane kamery elektrooptyczne oraz kamery na podczerwień.

Budowa Predatora:

1. Antena syntetycznego radaru szczelinowego
2. Wewnętrzny system nawigacji GPS
3. Antena komunikacji satelitarnej Ku-band
4. Nagrywarka kaset wideo
5. Anteny GPS (prawa i lewa)
6. Przekaźniik identyfikacyjny przyjaciel-wróg (APX-100)
7. Zestaw modem - procesor - czujnik komunikacji satelitarnej Ku-band
8. Wspornik anteny wszechkierunkowej C-Band
9. Przedni zestaw ogniw paliwowych
10. Tylni zestaw ogniw paliwowych
11. Dodatkowy przedział
12. Wiatrak schładzający silnik
13. Wiatrak / układ schładzający olej
14. Silnik 914F
15. Tylne serwo (prawe i lewe)
16. Zestaw baterii #2
17. Zasilanie
18. Zestaw baterii #1
19. Tylna przedział wyposażenia
20. Wtórny moduł kontrolny
21. Procesor syntetycznego radaru szczelinowego / Zestaw elektroniki AGM-114
22. Główny moduł kontrolny
23. Przedni przedział awioniki
24. Nadajnik / odbiornik ARC-210
25. Jednostka czujnika lotu
26. Enkoder wideo
27. Kontroler przeciwoblodzeniowy
28. Zestaw elektroniki czujnikowej (elektryczno-otyczno-podczerwonej)
29. Przedni przedział załadunkowy
30. Czujnik oblodzenia
31. Nadajnik / odbiornik syntetycznego radaru szczelinowego
32. Przedni zestaw kamer

Specyfikacje:

WYMIARY

Rozpiętość skrzydeł - 14,84 m
Długość - 8,23 m
Rozpiętość skrzydeł (Predator B) - 20,1168 m
Długość (Predator B) - 10,9728 m

MASA

Masa maksymalnego załadunku - do 1,035 kg
Masa użyteczna - 202,5 kg
Masa (Predator B) - 4,536 kg
Masa wewnętrznego wyposażenia (Predator B) - 363 kg
Masa zewnętrznego wyposażenia (Predator B) - 1,361 kg

SILNIKI

Predator A - czterocylindrowy silnik Rotax
Predator B - Honeywell TPE 331-10T

OSIĄGI

Wysokość lotu - 7,620 m
Zasięg - 400 mil morskich
Prędkość przelotowa około - 129 km/h
Maksymalna długość działania - 40 godzin
Konwencjonalny start około - 600 m
Wysokość lotu (Predator B) - 15,240 m
Maksymalna długość działania (Predator B) - 30+ 1 godzin
Prędkość (Predator B) ponad - 407km/h

KOMUNIKACJA

dwukolorowa telewizja DLTV - zmienny zoom
FLIR wysokiej rozdzielczości - 6 pól widzenia (19mm do 560 mm)
Syntetyczny radar szczelinowy rozdzielczość - 1 stopa (1 ft)
Wyposażenie opcjonalne - Laserowy wskaźnik celu, dalmierz laserowy. ECM.ESM, wskaźnik ruchomych celów, przekaźniki komunikacyjne
Łącza danych - C-band LOS, UHF oraz łącze satelitarne Ku Band
Przekaźnik radiowy - radio UHF i VHF
System dystrybucji danych - Trojan Spirit II lub Global Broadcast System do rozpowszechniania
Pojazdy - 2 transportery HMMWV
Dane naziemne - Terminal naziemny - talerz o średnicy 5,5m dla łącza Ku-band
Rozpowszechniane danych - Talerz o średnicy 2,4 m do rozpowszechniania danych

STACJA NAZIEMNA

Trailer - 9,14m x 2,44m x 2,44m
Możliwość transportu drogą powietrzną - Transportery C-130 i C-141

Źródło: www.asimo.pl/, airforce-technology.com

Nikol A-2

Jest piękna, nietypowa i wszechstronna - Jednosilnikowa szkolna i obserwacyjna łódź latająca (amfibia).

Jej nazwa pochodzi od nazwiska inżyniera Jerzego Nikola. Była jego osobistym projektem. Rozpoczął pracę nad tym nietypowym samolotem - amfibią w 1929 roku. Samolot miał posłużyć jako "demonstrator technologii" dla projektowanej dwusilnikowej czteromiejscowej amfibii A-1. W 1934 roku dokonano badań w tunelu aerodynamicznym w Warszawie modelu tego samolotu. Wyniki badań aerodynamicznych były pomyślne i w 1935 roku projekt i obliczenia samolotu A-2 uzyskały pozytywną opinię Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa (IBTL). Konstruktor nadał mu wtedy nazwę Nikol A-2.

Nowym samolotem w 1935 roku zainteresowało się Kierownictwo Marynarki Wojennej, które zamierzało zastosować samolot-amfibię Nikol A-2 jako samolot pokładowy stawiacza min ORP "Gryf". Także Morski Dywizjon Lotniczy chciał go używać jako samolot szkolny i patrolowy.

Do budowy prototypu samolotu Nikol A-2 przystąpiono w warsztatach parku lotniczego MDL w Pucku. Budowa prototypu trwał długo, ze względu na miejsce jego budowy i zakończona została dopiero w marcu 1939 roku.

Pierwszy lot samolotu Nikol A-2 odbył się 4 marca 1939 roku, a próby w locie trwały do końca sierpnia 1939 roku.

Po wybuchu II wojny światowej samolot-amfibia Nikol A-2 1 września 1939 roku został ewakuowany do portu wojennego na Helu. Tam został kilkakrotnie ostrzelany i uszkodzony w czasie bombardowań portu przez lotnictwo niemieckie.

Po zajęciu Helu przez Niemców, samolotem Nikol A-2 zainteresowało się lotnictwo niemieckiej marynarki wojennej i wywiozło go do Niemiec. Tam został wyremontowany i służył jako eksponat w jednej z baz morskich. Najprawdopodobniej został zniszczony w wyniku działań wojennych.

A-2 była dwumiejscową jednosilnikową łodzią latającą wyposażoną dodatkowo w chowane ręcznie podwozie kołowe ze stałą płozą lub kółkiem ogonowym. Koła chowane były do wnęk w dolnej powierzchni skrzydła przy pomocy korby w kabinie pilota, a wypuszczane samoczynnie pod własnym ciężarem, po zwolnieniu blokady. Konstrukcja samolotu była drewniana, kryta sklejką i płótnem. Silnik umieszczono w gondoli wysoko nad kadłubem, dzieki czemu odsunięto śmigło od powierzchni wody. Śmigło pracowało w układzie pchającym. Zastosowano podwójne usterzenie pionowe, aby odsunąć stateczniki od strefy zaburzeń spowodowanych strumieniem zaśmigłowym. Dwóch członków załogi miało miejsca obok siebie we wspólnej kabinie umieszczonej w przodzie kadłuba przed skrzydłem.

Dane techniczne:
Napęd - De Havilland Gipsy Major
Moc - 130 KM (96 kW)

Wymiary:
Rozpiętość - 12,6 m
Długość - 7,70 m
Wysokość - 3,10 m
Powierzchnia nośna - 21,50 m²

Masa:
Własna - 630 kg
Użyteczna - 320 kg
Startowa - 950 kg
Zapas paliwa - 235 l

Osiągi:
Prędkość maksymalna - 147 km/h
Prędkość przelotowa - 120 km/h
Prędkość wznoszeniowa - 2,4 m/s
Pułap - 3800 m
Zasięg - 600 km



Opracowane na podstawie Wikipedii i samoloty.ow.pl